Van het meeste alcoholgebruik onder tieners naar nog geen druppel

“Ik heb nog nooit alcohol gedronken en ik ben ook niet van plan om te gaan drinken. Ik wil niet beginnen met drinken omdat het slecht voor je is en het is vooral niet goed als je sport”, vertelt Hildur Lilja Ágústsdóttir. Ze is 16 jaar oud en doet 6 keer per week aan voetbal. Ze houdt er niet van als mensen voor hun 18e drinken: “Dat is echt veel te vroeg”.

Door: Alessa Vlieger

Hildur sport veel en heeft nog nooit alcohol gedronken. Dit is geen ongewoon beeld in IJsland. Veel jongeren blijven van alcohol en drugs af. Door de zogenaamde IJslandse aanpak is het beeld dat er 20 jaar geleden was, veranderd. Jongeren in IJsland dronken veel en begonnen daarmee al jong. Met de komst van het preventiemodel van Youth in Iceland was het tijd om daar verandering in te brengen. Verandering heeft zich laten zien in die 20 jaar. In 2018 gaf slecht 6% van de 15- en 16-jarigen aan dat ze dronken waren geweest in de afgelopen 30 dagen. In 1998 was dit nog 42%. Ook minder jongeren rookten dagelijks een sigaret, er ontstond een daling van 23% naar 2%. Hetzelfde geldt voor het gebruik van cannabis (van 17% naar 9%). Hoe hebben ze het voor elkaar gekregen om van het land met het meeste alcoholgebruik onder jongeren, naar het minste alcoholgebruik onder jongeren te gaan?

"Tieners kwamen tijdens het weekend 's nachts massaal naar de stad en dronken ze veel. Met allerlei problemen tot gevolg. Dus het gevoel van noodzaak om hier iets aan te doen, was in die tijd groot. IJslanders moesten een manier vinden om het drinken te verminderen en de situatie aan te pakken“, vertelt Thorfinnur Skulason. Hij is communicatiedirecteur bij Youth in Iceland.

Maatregelen Thorfinnur: "We zagen dat factoren zoals niet 's avonds laat rondhangen, tijd met je ouders doorbrengen, deelnemen aan georganiseerde vrijetijdsactiviteiten, allemaal factoren waren die het middelengebruik konden helpen verminderen.“ IJsland heeft veel projecten gestart om die factoren in het leven van kinderen tot stand te brengen. Ouders ontvangen bijvoorbeeld beurzen van hun gemeenten. Die bedragen 330-350 euro per semester. Zo kunnen ze die activiteiten te betalen. „Dit wordt gedaan omdat we weten dat het essentieel is“.

Het IJslandse preventiemodel volgt jaarlijks een cyclus die bestaat uit 4 stappen: monitoring, terugkoppeling en dialoog, beleidsvorming en tot slot uitvoering.

“Het is een land waar ouders zeer aanwezig zijn in het leven van hun kinderen. Eerlijkheid is heel belangrijk van beide kanten. Met eerlijkheid van beide kanten krijgen ouders de macht om de drinkgewoonten van hun tiener te controleren of op zijn minst een positieve invloed te hebben”, legt Cat Lima uit. Ze is verhuisd naar IJsland toen ze 17 was. Cat Lima is nu 21, ze mag dus legaal alcohol kopen en drinken. Ondanks dat doet ze het eigenlijk nooit. “Het was gewoon iets om te proberen omdat ik de wettelijke leeftijd had, maar zeker niet iets om vaker te doen.” Hoewel ze zelf niet drinkt vindt ze de leeftijdsgrens van 20 jaar om alcohol te mogen nuttigen, wel wat te hoog. “Veel mensen wachten niet zo lang met het proberen van alcohol drinken omdat ze nieuwsgierig zijn, maar de meeste beginnen dan niet met echt drinken. Die leeftijdgrens maakt dus niet zoveel uit”. Het kan allemaal wel iets minder streng vindt ze, maar ze is ook heel blij met hoe het hier gaat. “Er is ook een avondklok voor kinderen tot 17 jaar. Ik denk dat dat ook een goed iets is. Het zorgt er wel voor dat de hangjongeren thuisblijven en daar op de bank chillen.”

Sport De essentie van het IJslandse preventiemodel is het creëren van een gezonde omgeving waarin jongeren kunnen opgroeien. Uit onderzoek blijkt dat kinderen die bezig worden gehouden, minder behoefte hebben aan alcohol en drugs. Daar hebben ze in IJsland aan vastgehouden. IJsland besteed ook veel aandacht aan extra activiteiten buiten school om. Een belangrijke activiteit is sport. De gemiddelde IJslandse tiener sport zo’n 5 keer per week. Het wordt als erg belangrijk gezien door de IJslandse tieners. Stéfan Heramannson traint 4 tot 5 keer per week 2 uur lang met zijn team en daarnaast ook nog vaak met vrienden. Hij ziet sporten als een grote factor als het gaat om academisch succes. “Ik leer het vermogen om duidelijke doelen te kunnen stellen en te organiseren.” Eén of twee keer heeft hij alcohol geprobeerd. “Het zet me op een slechte plek en daarbij geeft ook voetbal mij de prikkel om nuchter te blijven.”

"Voetbal geeft mij de prikkel op nuchter te blijven"

Cat lima speelt ook voetbal in IJsland. Ze legt uit dat er twee systemen zijn als het gaat om sport. De overheid betaald de helft van de contributie als het gaat om de jeugd. Alle benodigdheden die je nodig hebt, betaal je wel zelf. Wanneer je volwassen wordt, krijg je meestal sportcontracten die alle kosten dekken. Ze geven dan soms ook geld om je schoenen en andere benodigdheden te kopen. “Het systeem is best goed. De meeste kinderen doen 1 sport en sommige zelf 2 of meerdere.” Sport dient als een belangrijke preventiefactor voor alcohol en drugs volgens Cat lima. “De reden waarom jongeren niet, of later, beginnen aan alcohol is sport. Sport houdt ze bezig. De kinderen die ik ken, starten later met drinken. Dat was omdat ze besloten dat ze klaar waren met de sport. Maar de kinderen die bleven sporten lijden een heel gezonde leefstijl.”

Cat Lima over sporten in IJsland:

Vape-pandemie De cijfers die IJsland laat zien, liegen er niet om. Het alcohol- en middelengebruik is laag in dit land. Maar communicatiedirecteur Thorfinnur Skulason is zich ook bewust van die dingen die beter kunnen of niet zo goed gaan. Hij ziet door de jaren heen enkele schommelingen in het drinkpatroon. “We zien dat als de beschermende factoren verzwakken, het middelengebruik weer kan stijgen. Het is dan wel merkbaar, hoewel het dan soms maar om een procent gaat.” Verrast was hij door de pandemie van e-sigaretten, die het gebruik vanaf 2016 deed laten toenemen. “Openbare figuren kwamen in de media en vertelden iedereen dat vapen onschadelijk was en in plaats van tabak moest worden gebruikt. Vape-winkels waren in het hele land open en konden adverteren. Kinderen waren de doelgroep en daar gaat het dus fout.” Youth in Iceland zag deze trend toenemen en waarschuwden autoriteiten hierover, zodat er maatregelen werden genomen. “In onze laatste enquête in 2020 zagen we een grotere afname van het gebruik. Dat is dan echt inspirerend om te zien.”

Nederland Hoe kunnen we het beeld dat IJsland laat zien, overnemen in Nederland? Dat is een vraag die veel gemeentes aan het onderzoeken zijn. IJsland is geen Nederland en Nederland is geen IJsland, maar jongeren zijn jongeren. Hoe kunnen we hier zorgen dat de cijfers van alcoholgebruik onder jongeren ook omlaag gaat? Het Trimbos instituut in Utrecht doet al lang onderzoek naar hoe we van het IJslandse preventiemodel kunnen leren. De aanpak zoals in IJsland valt niet exact over te nemen door de verschillen met Nederland. Het forse verschil in populatie en migranten maakt het al lastig. IJsland is een veel kleiner land (300.000 inwoners) met voornamelijk migranten uit andere Scandinavische culturen. Nederland heeft daarentegen meer inwoners en meer migranten uit veel verschillende landen met andere culturen.

In de IJslandse aanpak is sport een belangrijk uitgangspunt. Doordat jongeren veel sporten, blijft er minder tijd over voor alcohol en middelengebruik. Ook is de gezonde levensstijl dan een belangrijke motivatie om nee te zeggen tegen een drankje. Echter staat sport vaak met alcohol in verband. Uit de eerste verkenning in het leertraject van Trimbos blijkt dat ‘Nederlandse jongeren die veel sporten over het algemeen meer alcohol drinken dan jongeren die minder of niet sporten’. Om het IJslandse preventiemodel over te nemen in Nederland moet wel rekening worden gehouden met de relatie tussen sport en alcohol in Nederland vind het Trimbos instituut.